Κάποτε, μια νέα κοπέλα μου είπε: «Όταν αποκαλύπτω σε κάποια άτομα με τα οποία γνωριζόμαστε καλά πως είμαι πολύ ντροπαλή από παιδί, η αντίδρασή τους είναι: «Πλάκα μας κάνεις;» ή κάτι ανάλογο».
Πολλοί είναι αυτοί που ταυτίζουν τη ντροπαλότητα με την εσωστρέφεια, την απόσυρση, την ανασφάλεια, τη μειωμένη κοινωνικότητα, την επιφυλακτικότητα κ.τ.λ., κάτι που, όμως, δεν είναι απόλυτα ακριβές. Άτομα που είναι ντροπαλά δεν είναι απαραίτητα λιγότερο κοινωνικά απ΄ό,τι άλλα, είτε εσωστρεφή. Μπορεί να επιθυμούν διακαώς να συναναστραφούν με άλλους αλλά δεν το τολμούν γιατί απλά ντρέπονται. Επίσης, ένα άτομο που είναι ντροπαλό δεν είναι απαραίτητο να έχει και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί, κάλλιστα, να διαθέτει καλή αυτοεκτίμηση ή όχι, όπως ακριβώς και κάποιος που δεν είναι ντροπαλός.
Ο καθένας μας μπορεί να νιώσει ντροπαλότητα κάποιες φορές, σε ορισμένους, όμως, το αίσθημα αυτό μπορεί να είναι μονιμότερο, ενώ σε κάποιους άλλους σπανιότερο και να συνδέεται με συγκεκριμένες καταστάσεις. Υπήρξαν και υπάρχουν πολλά διάσημα άτομα -όπως π.χ. ο Αϊνστάιν, ο Μπομπ Ντύλαν, ο Μπραντ Πιτ και πολλοί άλλοι- που ήταν/είναι πολύ ντροπαλά, χωρίς όμως αυτό να γίνεται, έστω και ελάχιστα, αντιληπτό από τον υπόλοιπο κόσμο ή να αποτελεί καθοριστικό ανασταλτικό παράγοντα στις όποιες δραστηριότητές τους.
Τα στοιχεία πολλών ερευνών δείχνουν πως, στις περισσότερες δυτικές χώρες, το 40% περίπου του πληθυσμού θεωρεί πως είναι λιγότερο ή περισσότερο ντροπαλό. Στις Η.Π.Α., το ποσοστό αυτό αυξήθηκε περίπου στο 50%, τα τελευταία χρόνια. Μία ερμηνεία που δίνεται για την αύξηση αυτή είναι πως η συχνή χρήση του διαδικτύου -και ως εκ τούτου η μείωση της άμεσης επαφής με άλλους- έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της κοινωνικότητας των ατόμων. Υπάρχουν, όμως, και ερευνητές που θεωρούν πως πολλά ντροπαλά άτομα, ακριβώς εξαιτίας της ανωνυμίας που παρέχει το διαδίκτυο,έχουν καταφέρει να εξασκήσουν και, κατ΄επέκταση, να βελτιώσουν την κοινωνικότητά τους.
Κάτι που, ίσως, αξίζει να αναφερθεί είναι πως -σε αντίθεση με αυτό που ισχύει συνήθως με τους περισσότερους από εμάς- τα ντροπαλά άτομα ενοχοποιούν τον ίδιο τον εαυτό τους, δηλαδή εσωτερικούς και όχι εξωτερικούς παράγοντες, τουλάχιστον για τις όποιες κοινωνικές τους δυσκολίες. Για παράδειγμα, εάν κάποιος κάθεται μόνος του σε κάποια γωνία του χώρου μίας κοινωνικής εκδήλωσης στην οποία συμμετέχει (π.χ. πάρτι κ.τ.λ.), θα πει, συνήθως, πως αυτό συμβαίνει γιατί το πάρτι είναι βαρετό. Εάν έβλεπε, όμως, κάποιον άλλον να κάνει το ίδιο, θα το ερμήνευε ως ένδειξη πως πρόκειται για άτομο βαρετό, ανασφαλές, αντικοινωνικό κ.τ.λ.
Τα ντροπαλά άτομα, όμως, ενοχοποιούν, όπως προαναφέραμε, τον εαυτό τους και, σε μία ανάλογη περίπτωση, θα έλεγαν πως είναι μόνα γιατί, για παράδειγμα, κανείς δεν βρίσκει κάτι το ενδιαφέρον επάνω τους. Μία πιθανή ερμηνεία για τη στάση αυτή είναι πως τα ντροπαλά άτομα είναι, στην ουσία, τόσο πολύ στραμμένα στον εαυτό τους που δεν είναι σε θέση να δουν πως οι αιτίες αυτού που τους συμβαίνει μπορεί να βρίσκονται εκτός τους.
Τι είναι η ντροπαλότητα;
Δεν είναι εύκολο να ορισθεί η ντροπαλότητα, από τη στιγμή που υπάρχουν διάφορες θεωρίες, προσεγγίσεις αλλά και μορφές ντροπαλότητας. Για παράδειγμα, είναι διαφορετική η ντροπαλότητα που μπορεί να έχει κάποιος και που συνδέεται με συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως π.χ. όταν συναντά άγνωστα πρόσωπα, όταν πρόκειται να παρουσιάσει κάποια εργασία του μπροστά σε κοινό κ.τ.λ., και διαφορετική όταν αποτελεί σταθερό στοιχείο της προσωπικότητάς του, πράγμα που σημαίνει πως ένα τέτοιο άτομο είναι ντροπαλό σχεδόν σε κάθε είδους κοινωνική κατάσταση.
Πάντως, μελέτες, που έχουν διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα άτομα ορίζουν γενικά την ντροπαλότητα, δείχνουν με τρόπο πειστικό πως όλοι συμφωνούν στην ύπαρξη τριών κοινών παραγόντων:
Σωματικές/συναισθηματικές αντιδράσεις: τα ντροπαλά άτομα παρουσιάζουν συχνά τρεμούλιασμα, ταχυκαρδία, εφίδρωση, αναστάτωση, ανησυχία, νευρικότητα κ.τ.λ. όταν εκτίθενται σε μια δύσκολη για τα ίδια κοινωνική κατάσταση ή όταν σκέφτονται το ενδεχόμενο έκθεσης σε αυτήν.
Σκέψεις: τα ντροπαλά άτομα ανησυχούν συχνά για το τι σκέφτονται οι άλλοι για τα ίδια και θεωρούν πως κρίνονται αρνητικά ή πως απορρίπτονται.
Συμπεριφορά: τα ντροπαλά άτομα αποφεύγουν συχνά τη βλεμματική επαφή, απαντούν μονολεκτικά, δεν παίρνουν πρωτοβουλία να συνομιλήσουν με άλλους κ.τ.λ. Επίσης, μπορεί να αποφεύγουν εντελώς διάφορες κοινωνικές καταστάσεις.
Πάντως, το κυριότερο κοινό στοιχείο της ντροπαλότητας φαίνεται πως είναι αναμφίβολα ο φόβος απέναντι σε νέες κοινωνικές καταστάσεις, συνεπικουρούμενος από έναν φόβο για τη γνώμη των άλλων. Με άλλα λόγια, η ντροπαλότητα συνδέεται άμεσα με μια έντονη ανάγκη αποδοχής από τους άλλους και έναν φόβο αρνητικής αξιολόγησης και ενδεχόμενης απόρριψης.
Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε πως η ντροπαλότητα δεν αποτελεί μόνο έναν τρόπο στάσης ζωής και σκέψης αλλά και παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά και τη συμπεριφορά κάποιου.
Τι δεν είναι ντροπαλότητα
Όπως προαναφέραμε, πολλοί νομίζουν πως διάφορα χαρακτηριστικά που συνδέονται με διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, όπως π.χ. η μειωμένη κοινωνικότητα, η εσωστρέφεια, η αμηχανία κ.ά., αποτελούν ένδειξη ή επιβεβαίωση ύπαρξης ντροπαλότητας. Υπάρχουν άτομα, που εξαιτίας μιας ιδιοσυγκρασιακής ντροπαλότητας που τυχαίνει να έχουν, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να εξοικειωθούν με άτομα με τα οποία έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά ή που γνωρίζουν λίγο -κάτι που, συνήθως, δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα- και άλλα που είναι ντροπαλά σε βαθμό που να τρέμουν -κατά κύριο λόγο- στο ενδεχόμενο να κριθούν αρνητικά από τους άλλους.
Όσον αφορά στην επιφυλακτικότητα των ντροπαλών ατόμων, αυτή συγχέεται -ή καλύτερα ταυτίζεται- συχνά με την εσωστρέφεια, που σημαίνει την προτίμηση κάποιου να είναι και να κάνει πράγματα μόνος παρά με άλλους. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει απαραίτητα για ένα ντροπαλό άτομο. Τα εσωστρεφή άτομα, παρά την προτίμησή τους να λειτουργούν μοναχικά, δεν είναι κατ΄ανάγκη ντροπαλά ούτε μόνα και αναγκαστικά αποκομμένα από τους άλλους. Μπορούν να έχουν ερωτικές και στενές φιλικές σχέσεις, εάν το θελήσουν. Η διαφορά τους από τα άτομα με κοινωνική φοβία έγκειται στο ότι δεν νιώθουν ανησυχία ή φόβο για την κοινωνική ζωή. Απλά, αυτή δεν τους λέει κάτι το ιδιαίτερο ή δεν τους ταιριάζει.
Ένα ντροπαλό εξωστρεφές άτομο δεν έχει, συνήθως, ιδιαίτερο πρόβλημα να συμμετέχει σε προβλέψιμες κοινωνικές δραστηριότητες που σημαίνει πως, στην περίπτωση αυτή, γνωρίζουν εκ των προτέρων το τι θα πρέπει να κάνουν και έτσι δεν χρειάζεται να ανησυχούν ιδιαίτερα για το ενδεχόμενο μήπως «αποτύχουν». Μπορεί, όμως, να έχουν δυσκολίες σε πιο άμεσης επαφής και μη προβλέψιμες καταστάσεις. Αν και ακούγεται παράδοξο, ένα ντροπαλό και εσωστρεφές άτομο αντιμετωπίζει συνήθως λιγότερα προβλήματα απ΄ό,τι ένα ντροπαλό και εξωστρεφές άτομο. Αυτό οφείλεται στο ότι το πρώτο προτιμά να λειτουργεί μοναχικά, δηλαδή να μην εκτίθεται σε καταστάσεις που μπορεί να του προκαλέσουν έντονο άγχος.
Μία ανάλογη ταύτιση, που λανθασμένα γίνεται από πολλούς, είναι αυτή μεταξύ ντροπαλότητας και αμηχανίας που, ναι μεν, μπορεί να συνυπάρχουν ταυτόχρονα, πρόκειται, όμως, για δύο διαφορετικά στοιχεία προσωπικότητας.
Το ίδιο ισχύει και για τη σχέση ντροπής-ντροπαλότητας. Έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. το κοκκίνισμα του προσώπου, διαφέρουν, όμως, επί της ουσίας. Για παράδειγμα, ο εαυτός -στην περίπτωση της ντροπής- είναι και υποκείμενο και αντικείμενο, δηλαδή ο ίδιος κρίνει αλλά και κρίνεται ταυτόχρονα. Αυτό σημαίνει πως το άτομο που ντρέπεται μπορεί να νιώθει ντροπή τόσο παρουσία άλλων όσο και όταν είναι μόνο του, ενώ η ντροπαλότητα εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε σχέση με διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, δηλαδή στην παρουσία άλλων.
Πάντως, παρά τις όποιες διαφορές μεταξύ των διαφόρων συγγενών προς την ντροπαλότητα καταστάσεων, υπάρχει σαφής αλληλοεπικάλυψη μεταξύ τους.
Ποια η διαφορά ανάμεσα σε ντροπαλότητα και κοινωνική φοβία;
Εάν κάποιος ανατρέξει στα κριτήρια της κοινωνικής φοβίας, θα διαπιστώσει πως θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τον ορισμό της ντροπαλότητας. Αυτός είναι ουσιαστικά ο λόγος που πολλοί ερευνητές θεωρούν την ήπιας μορφής ντροπαλότητα και την κοινωνική φοβία ως τα δύο άκρα της ίδιας κλίμακας, όπου ενδιάμεσα υπάρχουν τόσες αποχρώσεις όσες και οι άνθρωποι. Που ακριβώς βρίσκονται τα ακριβή όρια των δύο αυτών καταστάσεων είναι δύσκολο να καθορισθεί.
Υπάρχουν και αυτοί που θεωρούν πως η ντροπαλότητα και η κοινωνική φοβία είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις. Η κοινωνική φοβία είναι μία διάγνωση που παραπέμπει σε μια φοβική/αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, ενώ η ντροπαλότητα δεν είναι παρά μια κοινωνική αναστολή.
Οι περισσότεροι μελετητές, πάντως, συγκλίνουν προς την άποψη πως, αν και υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία ανάμεσα στην κοινωνική φοβία και την ντροπαλότητα, η πρώτη είναι πολύ πιο σπάνια αλλά έχει και πιο σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου.
Οι αιτιολογικοί παράγοντες της ντροπαλότητας
Κάθε άνθρωπος γεννιέται με μία μικρότερη ή μεγαλύτερη γενετική προδιάθεση που οδηγεί στην εμφάνιση διαφόρων στοιχείων προσωπικότητας που συνιστούν αυτό που ονομάζουμε ταμπεραμέντο. Το ίδιο ισχύει και για την ντροπαλότητα. Μία προδιάθεση, όμως, συχνά δεν αρκεί από μόνη της ώστε να εμφανισθεί και να μονιμοποιηθεί ένα γενετικό καθορισμένο χαρακτηριστικό. Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον, επηρεάζουν -συνηθέστατα- σημαντικά την εξέλιξη και εγκαθίδρυση ή όχι ενός στοιχείου προσωπικότητας.
Για παράδειγμα, η πιθανότητα ύπαρξης έντονης ντροπαλότητας είναι μεγαλύτερη στα κορίτσια απ΄ό,τι στα αγόρια. Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη μεγαλύτερη αποδοχή που τυγχάνει η ντροπαλότητα των κοριτσιών από τον κοινωνικό περίγυρο, κάτι που συντηρεί πολύ ευκολότερα αυτό το στοιχείο προσωπικότητας στα κορίτσια, σε σύγκριση με τα αγόρια των οποίων η ντροπαλότητα αποδοκιμάζεται, συνήθως, πολύ εντονότερα.
Η έρευνα δείχνει πως σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της ντροπαλότητας παίζουν και οι πολιτισμικοί παράγοντες. Για παράδειγμα, στις Η.Π.Α., τα μεγαλύτερα ποσοστά ντροπαλότητας υπάρχουν μεταξύ των ασιατικής καταγωγής αμερικανών πολιτών και χαμηλότερα μεταξύ αυτών με εβραϊκή καταγωγή. Διαφορετικά ποσοστά παρατηρούνται, επίσης, και μεταξύ των διαφορετικών χωρών.
Θα πρέπει να επισημάνουμε, όμως, πως ο άνθρωπος είναι τόσο σύνθετη οντότητα που κάθε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του, έτσι και η ντροπαλότητα, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί μόνο διαμέσου μεμονωμένων και απλών προσεγγίσεων που βασίζονται είτε σε γενετικούς, σωματικούς, συναισθηματικούς ή άλλους παράγοντες.
Επίλογος
Παλαιότερα και για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα -αλλά μέχρι και σήμερα σε διάφορες χώρες, όπως π.χ. η Κίνα-, η ντροπαλότητα θεωρούνταν ως ένα θετικό και εκλεπτυσμένο προσωπικό χαρακτηριστικό που υποδήλωνε ικανότητα περισυλλογής, μετριοπάθεια και ακεραιότητα. Τα πράγματα, όμως, έχουν αλλάξει δραματικά, καθώς ζούμε πλέον σε κοινωνίες που πριμοδοτούν το νόμο του ισχυρού, τη χρήση των αγκώνων και τον τσαμπουκά. Όπως και για κάθε τι άλλο, έτσι και εδώ, χρειάζεται να υπάρχει μια ισορροπία. Η κάθε κοινωνία χρειάζεται και άτομα που να λειτουργούν διαφορετικά, σε χαμηλότερους τόνους, λιγότερο ανταγωνιστικά ή «εκκωφαντικά». Τι θα συνέβαινε αν όλοι μας επιδιώκαμε με κάθε τρόπο να είμαστε πάντα το επίκεντρο της προσοχής και να επικρατούμε πάση θυσία;
Δεν είναι «λάθος» το να είναι κάποιος μας ντροπαλός. Ίσως είναι προτιμότερο να είναι και να δείχνει κάποιος ντροπαλός, από το να καλύπτει τη ντροπαλότητά του αυτή πίσω από μια εξεζητημένη και δήθεν «εξωστρέφεια» του τύπου «αναρχοαυτόνομος» ή του «όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω» -όπως αρκετοί έφηβοι ή και ενήλικες κάνουν-, γιατί οι πιθανότητες να μπορέσει να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή τη δυσκολία του αυτή είναι πολύ μεγαλύτερες. Επιπρόσθετα, τα ντροπαλά άτομα είναι συνήθως αγαπητά και έχουν τη συμπάθεια των άλλων. Τα μέτρια ντροπαλά άτομα διαθέτουν συχνά καλή παρατηρητικότητα και μπορούν να συναισθάνονται και να ερμηνεύουν συναισθήματα και καταστάσεις με πολύ διαφορετικό τρόπο απ΄ό,τι τα άτομα που είναι ιδιαίτερα εξωστρεφή και δραστήρια. Η ντροπαλότητα είναι και μέσο που τους δίνει τη δυνατότητα να ακούν περισσότερο τους άλλους από το να μιλούν κυρίως για τον εαυτό τους ή να κάνουν σπανιότερα επιλογές για τις οποίες αργότερα να μετανιώσουν.
Είναι πολύ σημαντικό για κάποιον που είναι ντροπαλός να πηγαίνει κόντρα στο αίσθημα αυτό και να μη μεταφράζει αυτόματα τη νευρικότητα ή το φόβο του απέναντι σε διάφορες καταστάσεις ως ένδειξη πως κάτι δεν πάει καλά στον ίδιο. Να έχει κατά νου πως είναι σημαντικό να προσπαθεί να είναι περισσότερο στο προσκήνιο παρά στο παρασκήνιο γιατί με τον τρόπο αυτό θα έχει και μεγαλύτερη επιβεβαίωση αλλά και η πραγματικότητα θα του δείχνει συχνά πως άδικα ανησυχεί τόσο πολύ για το πώς τον βλέπουν οι άλλοι. Επίσης, να μην ξεχνά πως η ντροπαλότητά και η απόσυρσή του μπορεί να προκαλεί μεγαλύτερη προσοχή προς το άτομό του απ΄ό,τι η όποια μεγαλύτερή του συμμετοχή.
Αυτό στο οποίο θα πρέπει, κυρίως, να εστιαζόμαστε δεν είναι η ντροπαλότητα αυτή καθαυτή αλλά στο να μπορέσουν κάποια στιγμή τα άτομα με ντροπαλότητα να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν σταδιακά τις καταστάσεις εκείνες που τα οδηγούν σε πανικό και συνεχή αποφυγή. Παρόλο που τα άτομα με σοβαρής μορφής ντροπαλότητα υποφέρουν πολύ εξαιτίας αυτής, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην αντιμετωπίζουμε τη ντροπαλότητα ή την όποια άλλη ανάλογη προσωπική δυσκολία, απλά, ως μια βιοχημική ανισορροπία του εγκεφάλου -που θα πρέπει με κάθε τρόπο να εξαλειφθεί με μαγικά χαπάκια που δίνουν υπερκέρδη στις ανά τον κόσμο φαρμακοβιομηχανίες- αλλά και ως δικαίωμα στη διαφορετικότητα και ως τρόπο αντίστασης σε μια καταναγκαστική προσπάθεια εξομοίωσης όλων μας με διάφορα κοινωνικά «ιδεώδη» και νέα «σύνδρομα» που κάθε άλλο παρά στο καλό μας πάντα αποσκοπούν…
Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D., Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
0 σχόλια: