Κι όμως, η αφηρημάδα είναι φίλη της παραγωγικότητας, όπως δείχνουν οι νέες έρευνες. Οι επιστήμονες τώρα μας παρακινούν όχι μόνο να την αποδεχτούμε ως κομμάτι της ανθρώπινης φύσης, αλλά ακόμη και να... την καλλιεργήσουμε.
Περνάμε όλη μας τη ζωή νιώθοντας ενοχές επειδή το μυαλό μας έχει την τάση να δραπετεύει από το παρόν, ειδικά τις πιο ακατάλληλες στιγμές.
Στο σχολείο δεχόμαστε τις παρατηρήσεις του δασκάλου όταν στη διάρκεια της παράδοσης η προσοχή μας αποσπάται από κάτι που συμβαίνει έξω από το παράθυρο.
Στο γραφείο υπομένουμε τις επιπλήξεις του προϊσταμένου κάθε φορά που εκείνος αντιλαμβάνεται ότι, ενώ μας εξηγεί τις λεπτομέρειες μιας σημαντικής εργασίας, ο νους μας ταξιδεύει.
Στο σχολείο δεχόμαστε τις παρατηρήσεις του δασκάλου όταν στη διάρκεια της παράδοσης η προσοχή μας αποσπάται από κάτι που συμβαίνει έξω από το παράθυρο.
Στο γραφείο υπομένουμε τις επιπλήξεις του προϊσταμένου κάθε φορά που εκείνος αντιλαμβάνεται ότι, ενώ μας εξηγεί τις λεπτομέρειες μιας σημαντικής εργασίας, ο νους μας ταξιδεύει.
Όλα αυτά όμως μπορεί σύντομα να αποτελούν παρελθόν. Οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να ανακαλύπτουν τα πλεονεκτήματα της αφηρημάδας, να την απενοχοποιούν, ακόμη και να την ενθαρρύνουν δειλά δειλά. Μεγάλες εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ έχουν ήδη προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, εντάσσοντας... διαλείμματα για ονειροπόληση στο ωράριό τους.
Συντριβάνι ιδεών
«Καθώς έχανε συνείδηση των εξωτερικών πραγμάτων, από τα βάθη του μυαλού της ξεπηδούσαν διαρκώς σκηνές, και ονόματα, και φράσεις, και αναμνήσεις, και ιδέες, σαν ένα σιντριβάνι που αναβλύζει» έγραφε η Βιρτζίνια Γουλφ για μια στιγμή ονειροπόλησης της ηρωίδας της Λίλυ στο βιβλίο Μέχρι το Φάρο. Έτσι έβλεπαν στο παρελθόν την περιπλάνηση του νου, σαν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Ωστόσο οι συνθήκες που επικράτησαν τους νεότερους χρόνους έστειλαν στο πυρ το εξώτερον οτιδήποτε θεωρήθηκε πως θα μπορούσε να υπονομεύσει την παραγωγικότητα.
Το αποτέλεσμα; Η ονειροπόληση αντιμετωπίστηκε σαν μια αδυναμία του πνεύματος. Οι ψυχολόγοι, ειδικότερα, την ταύτισαν με την έλλειψη αυτοελέγχου. Ακόμη και με τη δυστυχία συνδέθηκε σε έρευνα του Χάρβαρντ: «Το αφηρημένο πνεύμα δεν είναι ευτυχισμένο» αποφαινόταν το σχετικό δημοσίευμα το 2010. Οι επιστήμονες, αφού ανέλυσαν τα στοιχεία 2.250 εθελοντών που είχαν συγκεντρώσει μέσω μιας εφαρμογής κινητού, συμπέραναν ότι, όσο συχνότερα αποσπάται η προσοχή μας απ’ ό,τι συμβαίνει τώρα, τόσο λιγότερο ευτυχισμένοι είμαστε.
Παρ’ όλα αυτά, περνάμε το 47% της ημέρας μας αναλογιζόμενοι κάτι διαφορετικό από αυτό που βιώνουμε τη δεδομένη στιγμή. Τι τρομερή σπατάλη χρόνου και ενέργειας που θα ήταν η ονειροπόληση αν δεν εξυπηρετούσε κανένα σκοπό! Ωστόσο πολλοί ειδικοί έχουν αρχίσει να πιστεύουν ότι παίζει κάποιο σπουδαίο ρόλο: «Είναι πολύ χρήσιμη στη δημιουργική σκέψη» υποστηρίζει καταρχήν ο δρ Τζόναθαν Σκούλερ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σάντα Μπάρμπαρα στην Καλιφόρνια.
Προορισμός: Έμπνευση
Η εικόνα του καλλιτέχνη που ρεμβάζει στο περβάζι αφήνοντας τη σκέψη του να καλπάζει είναι τόσο παγιωμένη στο συλλογικό φαντασιακό, ώστε θεωρούμε τη δημιουργική δύναμη της ονειροπόλησης αυταπόδεικτο αξίωμα. Πράγματι, οι επιστημονικές μελέτες το αποδεικνύουν. Όπως έχει παρατηρηθεί, όταν το μυαλό μας αρχίζει να ξεφεύγει από το τώρα, ενεργοποιείται το λεγόμενο δίκτυο αυτόματης λειτουργίας, ένα σύστημα νευρώνων που καταλαμβάνει το 60%-80% του εγκεφάλου μας.
Τότε «δίχως να το συνειδητοποιούμε, ξεκινάμε ένα ταξίδι στα βάθη του μυαλού μας» λέει η Τίφανι Σλέιν, δημιουργός του A Case for Dreaming (Η υπόθεση των ονείρων), ενός ντοκιμαντέρ για τα όνειρα και την ονειροπόληση. Στη διάρκεια αυτής της νοερής περιπλάνησης ακολουθούμε κάθε φορά μοναδική διαδρομή. Τότε το μυαλό μας εντοπίζει, σαν ένας πολυμήχανος Σέρλοκ Χολμς, συνδέσεις ανάμεσα σε φαινομενικά ετερόκλητα στοιχεία. Τότε μπορεί να γεννηθεί η έμπνευση.
Παράδειγμα; Καθώς χαζεύουμε σε ένα βιβλιοπωλείο, βλέπουμε ένα βιβλίο για τα super foods, το οποίο πυροδοτεί αλυσιδωτές σκέψεις: το εξώφυλλό του μας θυμίζει μια συνταγή γλυκού με σταφίδες που μας είχε δώσει κάποτε η γιαγιά μας στο χωριό. Με τη σειρά της η συνταγή μάς φέρνει στο νου το μπακάλικο παραδοσιακών προϊόντων μιας φίλης (που παρεμπιπτόντως πουλάει και σταφίδες), κι έτσι μας έρχεται η ιδέα να προτείνουμε στη φίλη μας να βάλει στο μαγαζί της ένα σταντ με ελληνικές υπερτροφές.
Ένα πείραμα μάλιστα του Πανεπιστημίου της Σάντα Μπάρμπαρα κατέγραψε το πώς επιδρά η ονειροπόληση στην ευρηματικότητά μας. Οι ειδικοί ζήτησαν από φοιτητές να απαριθμήσουν όσο περισσότερες διαφορετικές χρήσεις θα μπορούσαν να φανταστούν για καθημερινά αντικείμενα, όπως η οδοντογλυφίδα και η κρεμάστρα. Τι παρατήρησαν οι επιστήμονες; Όσες φορές επέτρεψαν στους σπουδαστές να κάνουν ένα διάλειμμα και να χαλαρώσουν, εκείνοι σκαρφίστηκαν κατά 41% περισσότερες χρήσεις των αντικειμένων.
Τη μεγάλη έκπληξη όμως έκανε μια άλλη, καινούρια μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, που αποκάλυψε ότι η αφηρημάδα μάς κάνει πιο παραγωγικούς σε καθημερινές εργασίες. Ο νευροεπιστήμονας Μόσεϊ Μπαρ ανέθεσε σε εθελοντές να εκτελέσουν μια μονότονη άσκηση. Στη διάρκειά της τους προκάλεσε την ονειροπόληση με τεχνητό τρόπο, ενεργοποιώντας συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου τους. Αυτοί οι αντιπερισπασμοί όχι μόνο δεν μείωσαν τη επίδοση των συμμετεχόντων, αλλά την αύξησαν! «Η προσοχή και η αφηρημάδα ίσως να μη συγκρούονται, αλλά να ευνοούν η μία την άλλη» σχολίασε ο ψυχολόγος Σκοτ Μπάρι Κάουφμαν, προσθέτοντας: «Η αφηρημάδα μπορεί να μην ισοδυναμεί με ανικανότητα να δώσουμε προσοχή σε κάτι, αλλά με την ικανότητα να στρέψουμε την προσοχή στον εσωτερικό μας κόσμο». Κάποιες εταιρείες φαίνεται να το έχουν αντιληφθεί ήδη. Η Google, παραδείγματος χάρη, πρωτοπόρησε θεσπίζοντας μια πολιτική γνωστή ως «20% project» (το πρότζεκτ του 20%), που ενθαρρύνει τους υπαλλήλους της να αφιερώνουν το ένα πέμπτο του χρόνου εργασίας τους σε δραστηριότητες που τους ενθουσιάζουν, χωρίς απαραίτητα αυτές να εμπίπτουν στα βασικά τους καθήκοντα. Έτσι γεννήθηκε, μεταξύ άλλων, το Gmail. Άλλες επιχειρήσεις της Σίλικον Βάλεϊ πλάι στις αίθουσες συσκέψεων έχουν δωμάτια παιχνιδιών με τραπέζια πινγκ πονγκ, έναν πρώτης τάξεως αντιπερισπασμό.
Λάντζα και... Τολστόι
Παρ’ όλα αυτά τα τελευταία χρόνια η ονειροπόληση φαίνεται να χάνει έδαφος από την καθημερινότητά μας. «Προτού εφευρεθούν τα smartphones, στις αίθουσες αναμονής και στις ουρές περνούσαμε πολύ περισσότερη ώρα χαμένοι στις σκέψεις μας» πιστεύει η Σλέιν, η κινηματογραφίστρια του A Case for Dreaming. «Τώρα έχουμε διαρκώς μια οθόνη μπροστά μας, και είναι πιο δελεαστικό να κοιτάμε αυτή».
Η ιδέα του να μην κάνουμε κάτι συγκεκριμένο μάς τρομοκρατεί τόσο, που θα προτιμούσαμε να προκαλέσουμε στον εαυτό μας πόνο. Δεν είναι σχήμα λόγου, αλλά το συμπέρασμα ενός πειράματος που διεξήγαγαν τα πανεπιστήμια της Βιρτζίνια και του Χάρβαρντ: Μερικοί φοιτητές κλήθηκαν να περάσουν 15’ σε ένα άδειο δωμάτιο καθισμένοι σε μια καρέκλα και καλωδιωμένοι σε ένα μηχάνημα που με το πάτημα ενός κουμπιού θα τους προκαλούσε ήπιο ηλεκτροσόκ. Οι 12 από τους 18 άντρες και οι 6 από τις 24 γυναίκες επέλεξαν, αντί να περάσουν όλο αυτό το διάστημα απορροφημένοι στις σκέψεις τους, να χρησιμοποιήσουν τη συσκευή. Ανεξάρτητα από το αν αυτοί το έκαναν από καθαρή περιέργεια ή ανία, οι καλύτερες συνθήκες για ονειροπόληση σίγουρα δεν είναι να κλειστούμε σε ένα δωμάτιο και να κοιτάμε τον τοίχο.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το ιδανικό είναι να καταπιαστούμε με μια δραστηριότητα που κρατά το σώμα απασχολημένο, ενώ βάζει το μυαλό στον αυτόματο πιλότο. Όπως συμβαίνει, π.χ., όταν πλένουμε τα πιάτα ή κάνουμε ένα ντους. Ή όπως... όταν διαβάζουμε ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Τολστόι Πόλεμος και Ειρήνη, που σε ένα πείραμα δεν κατάφερε να κρατήσει την προσοχή κανενός εθελοντή για πάνω από μερικά δευτερόλεπτα.
«Εγώ και η οικογένειά μου έχουμε καθιερώσει μία ημέρα την εβδομάδα να απενεργοποιούμε όλες τις συσκευές και να την αφιερώνουμε στην ονειροπόληση» συμπληρώνει η Σλέιν. Ίσως όμως δεν φταίνε τα κινητά για το ότι αποφεύγουμε να χαθούμε στις σκέψεις μας. Ίσως φταίει κυρίως το αίσθημα ενοχής που έχουμε συνδέσει με την αφηρημάδα από τα χρόνια που ο δάσκαλος μας έκανε παρατηρήσεις επειδή χαζεύαμε. Όμως το χαζολόγημα έχει αρχίσει να αντιμετωπίζεται ως μια απόλυτα φυσιολογική και χρήσιμη διεργασία. Οι αθεράπευτα ονειροπόλοι όλου του κόσμου τώρα έχουν αρχίσει να δικαιώνονται.
0 σχόλια: