Η Αννέτα Παπαθανασίου και οι γυναίκες ηθοποιοί της Καμπούλ μιλούν για το πώς είναι να παίζεις με τη φωτιά

Τις περισσότερες ειδήσεις, μετά από μια -φευγαλέα συνήθως- ματιά, θα τις προσπεράσεις. Σε κάποιες άλλες όμως θα σταθείς, θα εκπλαγείς και στο τέλος θα συγκινηθείς. Έτσι συνέβη και με την ιστορία πίσω από το ντοκιμαντέρ “Παίζοντας με τη Φωτιά", όπως μας την αφηγήθηκε η σκηνοθέτης του, Αννέτα Παπαθανασίου.

Όλα ξεκίνησαν όταν το μάτι μου έπεσε πάνω σε μια είδηση με τίτλο: "'Παίζοντας με τη Φωτιά': Διδάσκοντας Αντιγόνη σε γυναίκες της Καμπούλ". Σύντομα έμαθα πώς ο τίτλος αυτός, ο οποίος αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ της Αννέτας Παπαθανασίου που γυρίστηκε πριν από περίπου έναν χρόνο στο Αφγανιστάν, ήταν πέρα για πέρα αντιπροσωπευτικός. Γιατί εκεί στην μακρινή Καμπούλ, οι γυναίκες “παίζουν” κυριολεκτικά με τη φωτιά για κάτι που εμείς του δυτικού κόσμου θεωρούμε αυτονόητο: Για να διεκδικήσουν την αγάπη τους για το θέατρο.

Αυτή η είδηση, δεν ήταν σαν τις άλλες.

Στην Ελλάδα, το να θέλει μια γυναίκα να γίνει ηθοποιός, είναι σαν να λέμε ότι ένας άντρας θα σπουδάσει οικονομικά ή ένα παιδί ονειρεύεται να γίνει γιατρός ή δικηγόρος. Τόσο φυσιολογικό. Στην Καμπούλ, πάλι, η ίδια θέληση, ισοδυναμεί σχεδόν με αυτοχειρία

Διαβάζοντάς την ξανά και ξανά, άρχισα να αναρωτιέμαι πώς γίνεται τα σύνορα μιας χώρας, να ορίζουν, να (υπό)κινούν και να διαμορφώνουν αυτομάτως και τους ανθρώπους που ζουν μέσα σε αυτά. Στην Ελλάδα, το να θέλει μια γυναίκα να γίνει ηθοποιός, είναι σαν να λέμε ότι ένας άντρας θα σπουδάσει οικονομικά ή ένα παιδί ονειρεύεται να γίνει γιατρός ή δικηγόρος. Τόσο φυσιολογικό. Στην Καμπούλ, πάλι, η ίδια θέληση, ισοδυναμεί σχεδόν με αυτοχειρία.

Γιατί στο Αφγανιστάν, πολλές γυναίκες ρισκάρουν ακόμα και τη ζωή τους για το θέατρο. Αυτό που στη Δύση είναι το πλέον αυτονόητο, αποτελεί γι'αυτές μια καθημερινή μάχη με το Ισλάμ και την πλειοψηφία της φονταμενταλιστικής αφγανικής κοινωνίας. Το θέατρο όμως, αγγίζει την καρδιά τους. Και η αλήθεια είναι πως δύσκολα μπορεί κανείς να της πάει κόντρα. Η σκηνοθέτης και ηθοποιός Αννέτα Παπαθανασίου, θέλησε να αφηγηθεί σε ένα ντοκιμαντέρ -και συγκεκριμένα στο “Παίζοντας με τη Φωτιά” (Playing With Fire)- τις συγκλονιστικές ιστορίες των Αφγανών γυναικών που έχουν την τόλμη να ασχοληθούν με το θέατρο, ρισκάροντας τη ζωή τους. Με τη σειρά μας, μιλήσαμε μαζί της για να μάθουμε περισσότερα.

(Γυναικείος θίασος στο Αφγανιστάν)

Η αφορμή για ένα ταξίδι ζωής

Η ταινία της "Qadir, ένας Αφγανός Οδυσσέας" , η οποία έχει πάρει τρεις διεθνείς διακρίσεις καλύτερου ντοκιμαντέρ, κράτησε ζεστή τη σχέση της σκηνοθέτιδας με το Αφγανιστάν. "Είχα μια επαφή με το Αφγανιστάν: Μια χώρα όπου μετά από 30 χρόνια πολέμου και την πτώση του καθεστώτος των Ταλιμπάν, το θέατρο άρχισε να ξαναγεννιέται. Παρακολουθούσα τι γίνεται, και κάποια στιγμή είδα μια φωτογραφία με δύο ηθοποιούς να παίζουν Μολιέρο στο Αφγανιστάν. Ως ηθοποιός πρώτα και κατά δεύτερον ως σκηνοθέτης, ένιωσα τρομερό ενδιαφέρον και ξεκίνησα να το ερευνώ περισσότερο".

Η (μεγάλη) απόφαση

Πώς όμως θα το ερευνούσε σωστά, αν δεν το ζούσε εκ των έσω;" Στην έρευνά μου γνωρίστηκα με αρκετούς ηθοποιούς στο Αφγανιστάν, αλλά και με τον υπεύθυνο του θεατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου στην Καμπούλ, -ναι υπάρχει και θεατρικό τμήμα!- φτάσαμε στο σημείο να ξεκινήσω να κάνω σεμινάρια Αρχαίου Ελληνικού Θεάτρου, γιατί δεν είχαν κανένα βιβλίο Αρχαίου Δράματος στο Αφγανιστάν. Μετά από μια μεγάλη αναζήτηση βιβλίων και ερευνώντας παράλληλα στο Ίντερνετ, διάβασα για μια κοπέλα που πήρε το πρώτο βραβείο σε ένα Φεστιβάλ Θεάτρου στο Αφγανιστάν.Θέλησα να την συναντήσω. Όμως, η συνάντηση αυτή, δεν έγινε ποτέ".

Λίγες μέρες πριν φτάσω στο Αφγανιστάν, έμαθα ότι μια ηθοποιός σκοτώθηκε μυστηριωδώς

Ο θάνατος και η εξαφάνιση

Κάπου εκεί άρχισαν τα προβλήματα. "Την κοπέλα δεν μπόρεσα να τη βρω γιατί όταν έφτασα εκεί, εκείνη είχε φύγει από τη χώρα. Και αυτό γιατί είχε αρχίσει να υπάρχει ένας μεγάλος κίνδυνος για τις γυναίκες ηθοποιούς που μεγάλωνε. Ναι μεν μετά την κυβέρνηση των Ταλιμπάν η Τέχνη είχε ξεκινήσει να καθιερώνεται και να παίρνει τη θέση της σ'αυτή τη χώρα, όμως σιγά – σιγά, το συντηρητικό κομμάτι του λαού, οι Μουσουλμάνοι και οι Ταλιμπάν, ένιωσαν φόβο απέναντι σε αυτό το καινούργιο που έμπαινε μέσα στη χώρα τους: Την τέχνη. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως, κατ'αυτούς, οι γυναίκες θα έπρεπε να μη δουλεύουν και να μην εκτίθενται πόσο μάλλον δημόσια στην τηλεόραση, το θέατρο και τον κινηματογράφο".

Η εξαφάνιση αυτή είχε διαδεχθεί ένα ακόμη πιο τραγικό γεγονός. “Λίγες μέρες πριν φτάσω στο Αφγανιστάν, έμαθα ότι μια ηθοποιός σκοτώθηκε μυστηριωδώς. Μιλούσα με μια κοπέλα πολύ καιρό, η οποία είχε φτιάξει έναν γυναικείο θεατρικό θίασο και σκόπευα να τη συναντήσω από κοντά. Η δολοφονία της έσπειρε τον πανικό. Παρόλα αυτά αποφάσισα να πάω. Και η αλήθεια είναι πως άρχισα να θέλω να μάθω εναγωνιώς τι είχε γίνει. Και ακόμα περισσότερο με ενδίεφερε να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για το θέατρο και τις γυναίκες ηθοποιούς για να δω τι είχε συμβεί".

Στην Καμπούλ, το να είσαι γυναίκα και ηθοποιός δεν απέχει πολύ από το να αντιμετωπιστείς σαν πόρνη

Μα αποκλείεται να μη φοβήθηκε, αναρωτήθηκα, ενώ εκείνη με φρόντισε να μου απαντήσει με ειλικρίνεια πως έπεφτα έξω. "Πιο πολύ φοβάμαι για τους συνεργάτες μου, παρά για μένα. Δεν το σκέφτομαι καν. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι δεν πάμε κάπου απερίσκεπτα, παίρνουμε όλα τα μέτρα. Ξέρουμε πώς να λειτουργήσουμε σε αυτόν το χώρο και πώς να προσέξουμε. Είμαστε μια οργανωμένη ομάδα και μένουμε σε ασφαλή ξενοδοχεία. Αλλά επειδή ήμουν το 2007, μια εποχή όπου απαγάγανε ξένους, είχα μάθει πώς να λειτουργώ σε τέτοιους χώρους". "Απλά με ενδιέφερε πάρα πολύ επειδή ειδικά σε αυτό συμμετείχα ψυχολογικά επειδή είμαι ηθοποιός και γυναίκα. Με αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και το γυναικείο θέμα αλλά και το θέμα της τέχνης. Θεωρώ απαράδεκτο το ότι οι γυναίκες κάνουν τέτοιο αγώνα μόνο και μόνο επειδή θέλουν να ασχοληθούν με το θέατρο".

Οι απειλές ακόμη και από την ίδια τους την οικογένεια

Στην Καμπούλ, το να είσαι γυναίκα και ηθοποιός δεν απέχει πολύ από το να αντιμετωπιστείς σαν πόρνη. "Όλα τα κορίτσια που έχουν τολμήσει να παίξουν σε μια παράσταση φοβούνται για τη ζωή τους. Μια κοπέλα που συνάντησα εκτός Αφγανιστάν έκανε έναν κλόουν, δεν έκανε κάτι το παράνομο, δέχτηκε πάρα πολλά απειλητικά τηλεφωνήματα και γράμματα. Μια άλλη ηθοποιός που γνώρισα, πολύ γνωστή και θαυμαστή στο Αφγανιστάν μιας και παίζει στην τηλεόραση και το σινεμά, μου έδειξε το γράμμα από τους Ταλιμπάν που έγραφε ότι θα τη σκοτώσουν. Και μπορεί να συνεχίζει να κάνει αυτό που αγαπάει, όμως, σταδιακά, όλο αυτό τη φοβίζει. Συμβαίνει γύρω της, γιατί όχι σ'αυτήν; Η δολοφονία της κοπέλας που θα συναντούσα, είχε γίνει στον παραπάνω δρόμο. Εγώ μίλησα με την αδερφή της, συναντηθήκαμε και έφευγε και αυτή από το σπίτι της στην Καμπούλ την ίδια μέρα. Αλλάζουν συνέχεια σπίτια για να μην μπορούν να τις βρουν”.

Όπως μου λέει,"'όσο η υποκριτική τέχνη λαμβάνει χώρα μέσα στο Πανεπιστήμιο, -εάν φυσικά η οικογένεια το δέχεται- δεν υπάρχει θέμα. Όσο οι παραστάσεις γίνονται μέσα, υπάρχει ασφάλεια. Εκτός του Πανεπιστημίου, θα παίξουν στο Γαλλικό Ινστιτούτο και το Εθνικό τους Θέατρο, αλλά μόνο με προσκλήσεις. Δεν μπαίνει κανείς μέσα χωρίς πρόσκληση. Το μεγάλο κακό ξεκινάει όταν κάποιο κανάλι δείξει πλάνα. Εκεί αρχίζει η απειλή και από τα ίδια τα ξαδέρφια τους, τη γειτονιά, οι απειλές δεν έρχονται μόνο από τους Ταλιμπάν! Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι μια γυναίκα στο Αφγανιστάν δεν πρέπει να δουλεύει, πρέπει να είναι στο σπίτι, δεν πρέπει να αγγίζει χέρι ξένου άντρα αν δεν είναι συγγενής της, πρέπει να συνοδεύεται όπου κι αν πηγαίνει και δεν μπορεί καν να βγάλει το μαντήλι. Όταν πιστεύουν κάτι τέτοιο, φανταστείτε..."

(Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου τα λιγοστά κορίτσια που συμμετέχουν κάθονται διστακτικά στην άκρη)

Το κρυφτό

Φυσικά, τα δύο φύλα έχουν διαφορετική αντιμετώπιση. "Για τους άντρες ήταν λίγο πιο εύκολα τα πράγματα. Γι'αυτό και εγώ στο Πανεπιστήμιο είχα άντρες φοιτητές. 200 άντρες. Από την άλλη, είχα οκτώ γυναίκες εκ των οποίων μόνο η μια τόλμησε να παίξει στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Όλες οι άλλες δε συμμετείχαν και ακόμη περισσότερο, δε λένε δημόσια ότι θέλουν να γίνουν ηθοποιοί. Λένε ότι θέλουν να γίνουν συγγραφείς, σκηνοθέτες. Κρύβουν όλα όσα αποζητά στην πραγματικότητα η ψυχή τους".

(Η Αννέτα Παπαθανασίου διδάσκει «Αντιγόνη» του Σοφοκλή στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ)

Παίζοντας με τη φωτιά...

Η ιστορία της πρωταγωνίστριας της ταινίας μιλά για μια Αφγανή κοπέλα που λατρεύει το θέατρο και που, μετά από έναν τεράστιο αγώνα για να περάσει τις εξετάσεις μπαίνει τελικά στο θεατρικό τμήμα. Ξεκινάει ευτυχισμένη παίζοντας Μολιέρο και καταλήγει να δέχεται τρομερές απειλές, όχι μόνο για τη ζωή της, αλλά και για τη ζωή των γονιών της που δε μένουν καν στο Αφγανιστάν. Το τι κάνει αυτή η κοπέλα στο τέλος, θα το δούμε στο ντοκιμαντέρ, πρώτα όμως πρέπει να ολοκληρωθεί.

Μια εναλλακτική διαδικτυακή καμπάνια χρηματοδότησης

H ταινία δεν έχει τελειώσει ακόμη, παραδέχεται. "Έχουμε κάποια ελάχιστα χρήματα γιατί δεν υποστηρίχθηκε όσο θα έπρεπε από την ελληνική πλευρά. Είχαμε μια υποστήριξη για τη διεξαγωγή των σεμιναρίων στην Καμπούλ από το Αμερικάνικο Κολλέγιο Ελλάδος στο οποίο διδάσκω Θέατρο σαν καθηγήτρια. Για την ταινία, η μόνη υποστήριξη που έχουμε αυτή τη στιγμή είναι από τον ΟΤΕ TV. Πριν την ολοκλήρωσή της, η ταινία κατέχει ήδη μία σημαντική διάκριση αφού έλαβε το βραβείο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Ντοκιμαντέρ για το καλύτερο υπό ανάπτυξη πρότζεκτ στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 2013. Δυστυχώς όμως, μετά από το κλείσιμο της ΕΡΤ, η οποία όχι μόνο αποτελούσε έναν από τους βασικότερους χρηματοδότες της ταινίας, αλλά θα μας έδινε επιπλέον το μεγάλο ποσό των 7.000 ευρώ, βγήκαμε ζημιωμένοι. Κόψαμε τιμολόγιο και το πληρώσαμε. Όταν έκλεισε η ΕΡΤ δεν μπορούσαμε πια να πάρουμε τα χρήματα κι έτσι αναγκαστήκαμε να πληρώσουμε 1.500 ευρώ Φ.Π..Α.".

Όπως μου λέει η ίδια, τα γυρίσματα έχουν γίνει, όμως με το crowdfunding θα μπορέσουν να ολοκληρώσουν τη χρηματοδότηση της ταινίας (έξοδα post production ,μετάφραση, μοντάζ, μιξάζ, μουσική, υποτιτλισμό), αλλά και να πληρωθούν για τη δουλειά τους. Πρόκειται για μία διαδικτυακή καμπάνια χρηματοδότησης στην έγκυρη και ασφαλή πλατφόρμα το Ιndie gogo και απευθύνονται σε όλους μας ζητώντας την οικονομική συνεισφορά του.

Το φρέσκο και έξυπνο Ιndie gogo είναι και ανταλλακτικό. Ξεκινάει από δωρεές των 10 ευρώ και προσφέρει σε όποιον δώσει χρήματα είτε με μια αφίσα, είτε με το dvd της ταινίας, είτε ακόμα και τη δυνατότητα να συμμετάσχει μέσα στην παραγωγή, αν διαθέσει μεγαλύτερα ποσά.

(Σκηνή από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή με Αφγανούς φοιτητές)

Θα κλείσω με μια φράση της σκηνοθέτιδας και με την ευχή να ολοκληρωθεί η ταινία και να τη δω σύντομα στους ελληνικούς κινηματογράφους."Πραγματικά, έχουμε ανάγκη από μια δημόσια τηλεόραση γιατί τα ιδιωτικά κανάλια δεν ενδιαφέρονται για τα ντοκιμαντέρ. Τα ντοκιμαντέρ αυτά δεν είναι βαρετά εκπαιδευτικά και πλαστά. Βλέπεις αληθινές ιστορίες που θα σε αγγίξουν και στο τέλος θα σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο".

Ημερομηνία δημοσίευσης : 13 Νοε 2013

Πηγή