Οικονομία vs Σπατάλη

Ένας μήνας οικονομίας ανατρέπεται μέσα σε μία ώρα. Γιατρέ μου, τώρα τελευταία συμπεριφέρομαι στο πορτοφόλι μου ως άλλος Δρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ.

Μία από τις κοσμογονικές αλλαγές που έφερε η οικονομική κρίση στη ζωή, τόσο τη δική μου όσο και πολλών ακόμα σεσημασμένων shoppers, ήταν μια πολύ διαφορετική αντιμετώπιση στον τρόπο ξοδέματος. Το ευνόητο είναι να αναφωνήσει κανείς «επιτέλους!», καιρός ήταν να σταματήσουν οι καταναλωτικές υπερβολές από τις παθολογικές shopaholics – και λίγο ως πολύ όλες είχαμε «τσιμπήσει» το μικρόβιο, παραδέξου το.

Προφανώς και θα 'πρεπε να λήξουν οι απερίσκεπτες δαπάνες από όλες αυτές τις γυναίκες, για τις οποίες οι it-bags κυκλοφορούσαν με άγραφη μεν, ακριβή ημερομηνία λήξης δε. Η φτωχή πλην τίμια (η κλισέ έκφραση έρχεται να εφαρμόσει στην περίπτωσή μας σαν δερμάτινο γάντι Celine) κατηγορία αυτών των θηλυκών big spenders δεν αντέδρασε κατά τον αναμενόμενο τρόπο, αλλά με ένα σύνδρομο διχασμένης συμπεριφοράς που ίσως τελικά και να χρήζει βοηθείας.

Το ξέρω καλά το έργο και θα το πάρω από την αρχή. Με ζήλο περισσό άρχισα να μετράω κέρματα, ρέστα, προσφορές, κουπόνια. Να συγκρίνω τιμές, να κάνω πολύπλοκες μαθηματικές πράξεις μπροστά σε ράφια σουπερμάρκετ, να βγάζω μηνιαία budgets και άλλα τέτοια αδιανόητα μέχρι πρότινος. Και ακόμα χειρότερα: να παζαρεύω το μανικιούρ κατ’ οίκον, να διαπραγματεύομαι μειώσεις παγίων, να πετσοκόβω φιλοδωρήματα, να περικόπτω δαπάνες απ’ όπου μπορούσα, να διεκδικώ μειώσεις σε ενοίκια, γυμναστήρια, φροντιστήρια και πάει λέγοντας. Το νέο χόμπι μου της λιτότητας, παρ' όλα αυτά, δεν είχε απτό αποτέλεσμα στην τσέπη μου. Παράλληλα με όλη αυτήν τη σταυροφορία υπέρ του πορτοφολιού μου, ο παλιός μου καταναλωτικός εαυτός ξυπνούσε ανά τακτά χρονικά διαστήματα και τα έκανε όλα μαντάρα. Διότι τι να τα κάνεις τα 55 ευρώ που εξοικονόμησες μηνιαίως με τόσο κόπο, όταν μέσα σε μισή ώρα στο αγαπημένο σου e-shop συνεχίζουν να φεύγουν οι 200άρες η μία μετά την άλλη; Κι ύστερα ήρθαν τα κουπόνια...

Γλυκό του κουπονιού

Tα κουπόνια είναι μάστιγα. Και μεγάλο μπέρδεμα για τις «σαν κι εμένα». Διότι άλλο είναι το κουπόνι για 30% μεγαλύτερη συσκευασία βούτυρο κι άλλο αυτό που σου υπόσχεται 15 γεύματα σούσι στην τιμή των 10. Εμείς οι σεσημασμένες δεν μπορούμε να διακρίνουμε εύκολα τη διαφορά. Όσο συμφερτικό είναι το ένα άλλο τόσο είναι και το άλλο. Ακούμε κουπόνι και το θέλουμε! Δεν έχει σημασία τι προσφέρει το κουπόνι. Δεν θα σκεφτούμε ποτέ ότι τόσο wasabi είναι by default περιττό. Επί τη ευκαιρία, να σας πω ότι έχω φίλη που το πήρε το special offer και της τελείωνε ο χρόνος, ενώ της είχαν ξεμείνει τα μισά γεύματα σούσι. Τι ζητούσε τη βοήθεια του κοινού προσκαλώντας αδιακρίτως φίλους και γνωστούς, τι πήγαινε τα παιδιά να εμπεδώσουν το ιαπωνικό μενού και να γίνουν πιο κοσμοπολίτικα. Μάταια, δεν γινόταν απόσβεση με τίποτα. Ψιλά γράμματα όμως.

Όλες οι λεγάμενες συνεχίζουμε να περνάμε τουλάχιστον μισή ώρα κάθε μέρα ξεδιαλέγοντας προσφορές από τα newsletter που έρχονται σωρηδόν στο mail μας. Και είμαστε και περήφανες ότι κάνουμε οικονομία. Κάτι που μας οδηγεί στην επόμενη πίστα που λέγεται...

Το άλλοθι

Το κατά φαντασία άλλοθι είναι μια συχνή παγίδα. Ιδού ένας πιθανός εσωτερικός διάλογος: «Ουφ, έκανα πολλή οικονομία. Ψώνισα συνετά στο σουπερμάρκετ, έκοψα το delivery στη δουλειά, έβγαλα μόνη μου τα φρύδια, ε, μια ανταμοιβή την αξίζω βρε αδελφή! Μια ανταμοιβή που θα μπορούσε να είναι ένα φόρεμα από το γειτονικό bazaar. Άλλωστε κι έτσι πάλι γλιτώνω λεφτά...». Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι η οικονομία που κάνεις με το άλλοθι προς εξαργύρωση είναι εντελώς δυσανάλογα. Για να μιλήσουμε στη δική μας γλώσσα, οι αναλογίες τους είναι χειρότερες και από αυτές του σωματότυπου «αχλάδι». Διότι στο μυαλό της διχασμένης shopper οικονομία 5 ευρώ δίνουν άλλοθι για έξοδα 205 ευρώ. «Ωραία, αφού πήρα το φτηνότερο ρύζι στο λεκανοπέδιο και πήγα στο πιο κάτω βενζινάδικο με την πιο οικονομική αμόλυβδη και γλίτωσα 7,48 ευρώ, μπορώ τώρα άφοβα να πάω μια επίσκεψη στον σχεδιαστή που αγαπώ και να τσιμπήσω ένα από τα αριστουργηματικά σακάκια του των 748 ευρώ!» Η «άστα-να-πάνε spender» βιώνει στο πετσί της τη λιτότητα και θέλει ενθάρρυνση για να συνεχίσει. Τι σημαίνει ενθάρρυνση; Πολλά μπορεί να σημαίνει. Ακολουθεί αναλυτικό πινακάκι:

- Μία εβδομάδα homemade φαγητό στο γραφείο (αντί για delivery παρόμοιου γεύματος που διατίθεται από γκουρμέ βιολογικό deli σε αστρονομική τιμή) ίσον με επίσκεψη στο spa για μασάζ. Για να φύγει η κούραση και το στρες...

- Τρεις ώρες ουρά στο ΙΚΑ για θεωρήσεις βιβλιαρίων, γιατρούς κλπ. ίσον με πανηγυρική επέλαση σε mall για να ξεδώσει το μάτι και το μυαλό.

- Δύο φορές οικιακή βοηθός στο σπίτι το μήνα αντί τέσσερις ίσον με μηνιαίο σεμινάριο μαγειρικής από cool chef στο Κολωνάκι για να διοχετεύσει την τσαντίλα κάπου δημιουργικά.

- Τρεις καφέδες αγορασμένοι σε happy hour από κεντρικό καφέ (με τσάμπα μπουγάτσα) – ίσον σαββατιάτικο lunch με φίλες σε hip στέκι για να εξολοθρευθεί παντελώς η αίσθηση μιζέριας.

- Μείωση του πάγιου στο κινητό και άρα και του χρόνου συνομιλίας – ίσον με στοχευμένο e-shopping από το κινητό (η ογκοχρέωση είναι μηδαμινή) για να περάσει η ώρα στο σαλόνι αναμονής του δερματολόγου.

Και πάει λέγοντας. Και πάει και η ψυχολογία περίπατο κάποια στιγμή, εννοείται. Η ροή των συναισθημάτων είναι κάπως έτσι: ενθουσιασμός, σιγουριά ότι κάνεις το σωστό, χαρά, υποψία ότι κάτι δεν κάνεις καλά, τύψεις, τρόμος. Και τώρα τι κάνουμε;

Το αντίδοτο

Δεν το συνειδητοποίησα ακριβώς αυτό που έκανα, μέχρι που αρχίσαμε να συζητάμε με φίλες μεταξύ μας παρόμοια περιστατικά. Να συγκρίνουμε περήφανες τις προσφορές που ανακαλύψαμε, τα παζάρια που πετύχαμε και τις ευκαιρίες που ξετρυπώσαμε. Και αμέσως μετά να αναλύουμε την επόμενη ζωτική για μας αγορά των 300 ευρώ. Ένα σχετικό άρθρο σε ξένο περιοδικό (προφανώς το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Ελλάδα) με έβαλε σε υποψίες και απευθύνθηκα λόγω συνεργασίας σε μια ειδικό, στην ψυχολόγο Σαντυ Κουτσοσταμάτη, η οποία μέσα από το blog της “Αναλυσέ το» στο www.missbloom.gr μιλάει συχνά για αντιδράσεις που έχει φέρει η κρίση. «Εν μέσω οικονομικής κρίσης όλοι προσπαθούμε να κάνουμε οικονομία. Όμως οι αγορές παραμένουν ένας τρόπος –ανορθόδοξος και αναποτελεσματικός βέβαια– να εξομαλύνουμε προβλήματα ή να αντιμετωπίσουμε αισθήματα ανεπάρκειας. Πολλές φορές μιλάμε και για αγοραμανία, που είναι ένα είδος εθισμού. Την εποχή μας τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Όσο λοιπόν το άγχος που προέρχεται από την οικονομική κρίση κορυφώνεται, τόσο έχουμε την ανάγκη για ανακούφιση. Έτσι, καταφεύγουμε σε μη αποδεκτές ασυνείδητες συμπεριφορές που έχουν στόχο την πρόσκαιρη ανακούφισή μας. Φαινόμενο που στην ψυχοθεραπεία ονομάζεται εκδραμάτιση. Αυτό είναι ίσως μια πιθανή εξήγηση των παρορμητικών καταναλωτικών μας συμπεριφορών εν καιρώ κρίσης» λέει η Σάντυ και συνεχίζει δίνοντας μερικές απλές, αλλά βασικές συμβουλές:

Βρες πιο υγιείς τρόπους να ξεσπάσεις το άγχος σου (όπως γυμναστήριο, δημιουργική απασχόληση, περπάτημα).

Παραδέξου το πρόβλημά σου ή τον εθισμό σου και αποφάσισε να τον ελέγξεις.

Προσπάθησε να πηγαίνεις για ψώνια με κάποιον που θα έχει το ρόλο να σε συγκρατήσει για να μην ενδώσεις στην παρόρμηση να ξοδέψεις παραπάνω από αυτό που πραγματικά μπορείς.

Σκέψου από πριν το ποσό που θα διαθέσεις για ψώνια.

Τη στιγμή που έχεις την ακαταμάχητη ανάγκη να αγοράσεις κάτι ακριβό, φαντάσου το ύστερα από λίγο καιρό πεταμένο μαζί με τα υπόλοιπα είδη της ντουλάπας σου.

Εκτός από τη γνώμη του ειδικού όμως, μερικές φορές βοηθάει και η γνώμη του παθών.++ Ύστερα από εμπειρική παρατήρηση κατέληξα σε μερικά χρήσιμα tips που ίσως σε βοηθήσουν:

* Κάνε αυτό που λένε οι ξένοι de-clutter στην ντουλάπα. Είναι μια καλή αρχή και το ιδανικό είναι κάθε μήνα να φέρνεις στην επιφάνεια ένα μπουκέτο από κομμάτια που φοράς τώρα με διάφορους συνδυασμούς. Αυτό θα σε βοηθήσει στο πλάνο… (βλ. 2ο tip)

* Κάνε πλάνο. Να είναι σαφές. «Θέλω αυτά (βάλε 2-3 πράγματα maximum) και δίνω τόσα». Γράψε τα σε ένα χαρτί κι έχε το γενικά στο νου σου, προσπαθώντας να μην ξεφύγεις.

* Κάνε λογαριασμούς. Μία λίστα με έσοδα και έξοδα, γραμμένα σε χαρτί, θα σε κάνει να βλέπεις πιο ξεκάθαρα τα πράγματα.

* Επανατοποθέτησε τα ρούχα στην ντουλάπα - και γενικά τις απόψεις σου για την καλοπέραση, την ευτυχία κλπ. Για την ντουλάπα σε παραπέμπω στο πρώτο tip για το γενικό θέλει πιο ψάξιμο, αλλά επιβάλλεται εποχές που είναι...

Αγοραμανία=εθισμός στις αγορές

Η επιθυμία κατανάλωσης και απόκτησης υλικών αγαθών παύει να αποτελεί πηγή ευχαρίστησης, αλλά μετατρέπεται σε μια ακατανίκητη και αστείρευτη ανάγκη, η οποία πρέπει πάση θυσία να ικανοποιηθεί, μια εμμονή που καθηλώνει το άτομο, το οποίο βασανίζεται εάν δεν μπορεί να ικανοποιήσει το πάθος του.
Ο εθισμός στις αγορές δεν διαφέρει από τους υπόλοιπους εθισμούς, αφού το άτομο νιώθει εγκλωβισμένο στην ανάγκη του, υποχρεούται να την ικανοποιήσει, ενώ αυτή η ανάγκη ικανοποίησης είναι μόνιμη και συνήθως μεγεθύνεται αντί να είναι σταθερή ή να εξαλείφεται. Μια ανάγκη δηλαδή που γεννάται από μια βαθύτερη ανεκπλήρωτη επιθυμία και καταδικάζει το άτομο σε μάταιη επανάληψη.
Καταφεύγουμε στην αγοραμανία για να εξομαλύνουμε προσωπικά προβλήματα ή για να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη ανθρώπινων σχέσεων.
Αποτελεί δηλαδή έναν ανορθόδοξο και αναποτελεσματικό τρόπο καταπολέμησης βαθύτερων αισθημάτων μοναξιάς, θυμού, δυσφορίας, θλίψης, κατωτερότητας και ανεπάρκειας, η ύπαρξη των οποίων δημιουργεί και τροφοδοτεί την ακατάπαυστη καταναλωτική τάση, ενώ η ικανοποίησή της γεννά με τη σειρά της προσωρινά και βραχυπρόθεσμα συναισθήματα πλήρωσης, ικανοποίησης και ασφάλειας. Με την ψευδαίσθηση ότι τα υλικά αγαθά δεν πληγώνουν, ούτε προδίδουν.

Πηγη