Ενας αγώνας δρόμου για την αναζήτηση των γονιδίων της παχυσαρκίας πραγματοποιείται καθημερινά στα ερευνητικά εργαστήρια. Τα ευρήματά του είναι πολλά- ίσως όμως περισσότερα απ΄ όσο θα έπρεπε προκειμένου να έχουμε ξεκάθαρες απαντήσεις. Η στιγμή που ένα τεστ DΝΑ θα μας δείχνει τον δρόμο για το σωστό αδυνάτισμα είναι ακόμη μακριά
O δυτικός τρόπος ζωής είναι ένας κύριος περιβαλλοντικός παράγοντας για την «επιδημία» της παχυσαρκίας· με «θύματα» πάνω από 1,1 δισεκατομμύρια υπέρβαρους και περίπου 400 εκατομμύρια παχύσαρκους στον πλανήτη. Η παχυσαρκία είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο, με τον περιβαλλοντικό παράγοντα να προκαλεί τη φαινοτυπική έκφρασή της, και τον γενότυπο (την προδιάθεση δηλαδή) να συμμετέχει στον έλεγχο του βάρους σε ποσοστό 40%-70%. Μιλάμε για ένα πολυγονιδιακό χαρακτηριστικό, που ισχύει στο 95% των παχύσαρκων, όπου διάφορες παραλλαγές πολλών γονιδίων συμβάλλουν κατά ποσοτικό τρόπο σε αλληλόδραση με το περιβάλλον.
Σ΄ ένα τέτοιο λοιπόν περίπλοκο πεδίο μοριακών βιολογικών μηχανισμών επιχειρείται η γιγάντια προσπάθεια εντοπισμού των σχετικών γονιδίων και των αλληλεπιδράσεων τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον (διατροφικές συνήθειες λ.χ.). Η προσπάθεια είναι δύσκολη και βασίζεται αρχικά στον έλεγχο σπάνιων μονογονιδιακών μορφών παχυσαρκίας, αξιοποιώντας πειραματόζωα-μοντέλα (κυρίως ποντίκια). Πολλές τέτοιες έρευνες ωστόσο αντικρούονται, προκαλώντας σύγχυση, η οποία όμως «αξιοποιείται» από διάφορες «πειστικές» προτάσεις ποικίλων κέντρων αδυνατίσματος. Και τούτο διότι η απόσταση από τη θεωρία ως την πράξη είναι τεράστια, όπως και η απόσταση από τον γενότυπο ως τον φαινότυπο της παχυσαρκίας πολύ μεγάλη ακόμη.
Παχυσαρκία και διαβήτης
Ας δούμε όμως μερικές από τις σοβαρές αυτές προσπάθειες εντοπισμού ένοχων γονιδίων, τα οποία συμμετέχουν σε διάφορους βιοχημικούς μηχανισμούς που προκαλούν χαμηλότερο μεταβολισμό και μεγαλύτερη όρεξη για τροφή (υπερφαγία). Για πολλές δεκαετίες, από το ΄50, υπήρχε πληθώρα ενδείξεων για ένα πιθανό βιολογικό σύστημα που ρυθμίζει το βάρος μας. Οι προσπάθειες όμως ανάδειξης ενός τέτοιου μηχανισμού γίνονταν αρχικά στο βιοχημικό επίπεδο και δεν καρποφόρησαν. Τη δεκαετία του ΄80 άρχισε η επιχείρηση μιας εναλλακτικής προσέγγισης, αξιοποιώντας τη δύναμη της Γενετικής, διά της μελέτης ατόμων με προδιάθεση στην παχυσαρκία για τον εντοπισμό σχετικών γονιδίων.
Ενας τέτοιος ερευνητικός μαραθώνιος ξεκίνησε το 1986 από μελέτες σε ειδικά στελέχη ποντικών, στα οποία βρέθηκε ότι ορισμένα γονίδια παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στον μεταβολισμό και στη διατήρηση του βάρους· ερευνητική προσπάθεια που προχώρησε γρήγορα και στον άνθρωπο. Ενα τέτοιο γονίδιο είναι το ob για την παχυσαρκία και το db για τον διαβήτη τύπου 2. Τo ob και το dp φάνηκε ότι αντανακλούν στοιχεία του ίδιου βιολογικού συστήματος, καθώς η παχυσαρκία είναι από τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου του διαβήτη.
Το άπιαστο όνειρο της λεπτίνης
Το προϊόν του ob γονιδίου είναι η γνωστή σε πολλούς από το 1994 ιστορία της λεπτίνης (από την ελληνική λέξη «λεπτός»), για την οποία γράφτηκαν πολλά, σαν να ήταν το μοναδικό κλειδί αντιμετώπισης της παχυσαρκίας ο λιποστάτης του σώματος. Η λεπτίνη φθάνει ως τον εγκέφαλο και συμβάλλει στη διαμόρφωση του σήματος του κορεσμού. Το γονίδιο dp κωδικοποιεί με τη σειρά του τον υποδοχέα της λεπτίνης, τη βιοχημική «κεραία» δηλαδή που πιάνει το σήμα της λεπτίνης από τα λιπώδη κύτταρα. Μεταλλάξεις αυτών των γονιδίων είτε μηδενίζουν το σήμα είτε δεν το ενεργοποιούν στον εγκέφαλο και το αίσθημα του κορεσμού αναμένεται να μη λειτουργεί. Ηταν όμως πολύ καλά όλα αυτά για να ΄ναι και απολύτως σωστά. Η αισιοδοξία με τη λεπτίνη και τα εκατομμύρια δολάρια που επενδύθηκαν, για να παρασκευαστεί θεραπευτικό της παχυσαρκίας φάρμακο, δεν απέδωσαν. Αλλωστε το ότι σε πολλούς παχύσαρκους η συγκέντρωση της λεπτίνης στο αίμα ήταν υψηλή δείχνει ότι και άλλα, διαφορετικά μόρια συμβάλλουν στη ρύθμιση του βάρους. Τώρα άλλοι «μύθοι» παίρνουν σειρά. Π.χ., η Ιnterleucin Genetics Ιnc. (ΙGΙ) και το Πανεπιστήμιο του Stanford έχουν αναπτύξει ένα ειδικό γενετικό τεστ, που, κατά το επιχειρήματά τους, βελτιώνει την επιτυχία απώλειας βάρους μέσα από ειδική διατροφή, η οποία «ταιριάζει» με τον γενότυπο του κάθε ατόμου.
Τεστ αδυνατίσματος και απλουστεύσεις
Το γενετικό τεστ της προαναφερθείσης ΙGΙ εταιρείας βασίστηκε στην επιλογή γονιδίων από τη βάση δεδομένων του γενετικού χάρτη της παχυσαρκίας. Τέτοια γονίδια είναι λ.χ. το FΑΒΡ2, το ΡΡΑRG, το ΑDRΒ2 και το ΑDRΒ3. Τα γονίδια αυτά σχετίζονται με διάφορες μεταβολικές διεργασίες σχετικές με την αύξηση ή τη μείωση του βάρους, ανάλογα με τις παραλλαγές τους, και διά της αξιοποίησης του γενετικού προφίλ επιχειρείται η διαμόρφωση της διατροφής. Ωστόσο γίνεται αντιληπτό και πάλι, όπως και με την ιστορία της λεπτίνης, ότι ο πολυγονιδιακός χαρακτήρας της παχυσαρκίας δεν «ανέχεται» τέτοιες απλουστεύσεις. Γι΄ αυτό τα κατά καιρούς ενοχοποιούμενα γονίδια από μόνα τους δεν μπορούν να δώσουν απάντηση· όπως συμβαίνει λ.χ. και με τις παραλλαγές άλλων «διάσημων» γονιδίων, που τώρα τελευταία «φιγουράρουν»· όπως το FΤΟ, το πρώτο κοινό γονίδιο παχυσαρκίας που ταυτοποιήθηκε σε πληθυσμούς λευκών (Καυκάσιων), ή τα ΜC4R και ΡCSΚ1, η δράση των οποίων σχετίζεται με τον υποθάλαμο. Το FΤΟ γονίδιο αποκαλύφθηκε το 2007 και πιστεύεται ότι επηρεάζει το αν ένα άτομο θα γίνει παχύσαρκο· το γονίδιο αυτό επηρεάζει τη δραστικότητα άλλων γονιδίων και μέσω του εγκεφάλου τη ρύθμιση της όρεξης. Δίπλα στο FΤΟ βρέθηκε το 2008 το ΜC4R, το οποίο επίσης συμμετέχει στη ρύθμιση της όρεξης, χωρίς να είναι ακόμη γνωστός ο ρόλος και των δύο γονιδίων στην παχυσαρκία. Πρόσφατα επίσης αποκαλύφθηκε και άλλο γονίδιο για τον καθορισμό του βάρους, το LΑΜΑ5.
Εχουμε ακόμη δρόμο...
Σχετικές έρευνες εμπλέκουν πάνω από 15 άλλα γονίδια, μερικά από τα οποία είναι τα ΤΜΕΜΙ8, GΝΡDΑ2, SΗ2Β1, ΚCΤD15, ΜΤCΗ2, ΝΕGR1, ΒDΝF, ΕΤVS κ.ά. Τέτοιοι γενετικοί τόποι, που αποκαλύφθηκαν από τον έλεγχο του γονιδιώματος διά του εντοπισμού απλών νουκλεοτιδικών μεταλλάξεων, εκφράζονται σε πολλούς ιστούς γενικά και ειδικότερα ορισμένοι στον υποθάλαμο- κρίσιμο κέντρο του εγκεφάλου για τον έλεγχο της ισορροπίας, της ενέργειας και της ρύθμισης πρόσληψης τροφής, προκειμένου να διατηρείται η ομοιόσταση του σώματος, η σταθερότητα του βάρους εν προκειμένω. Π.χ., τα άτομα που φέρουν δώδεκα γονιδιακές παραλλαγές κινδύνου της παχυσαρκίας θα πάρουν έξι κιλά παραπάνω σε σχέση με άτομα που έχουν μόνο μία ή δύο τέτοιες παραλλαγές.
Τέτοιες παρατηρήσεις, σε αποσπασματικό ή και συνδυαστικό επίπεδο, μπορεί να μη δίνουν ακόμη καθαρές απαντήσεις στη διαμόρφωση της παχυσαρκίας· ενισχύουν όμως τη γενετική της παράμετρο, η οποία θέλει πολύ δρόμο ακόμη για να αποκαλυφθεί πλήρως, να γίνει κατανοητή και άρα αξιοποιήσιμη με ειδικά προληπτικά γενετικά τεστ και ειδική/εξατομικευμένη διατροφή ή ακόμη και για τη θεραπεία της υπερφαγίας. Επί του παρόντος η παρατηρηθείσα γενετική ποικιλότητα για την παχυσαρκία ερμηνεύει μόνο το 1% της συνολικής η οποία αναμένεται να υπάρχει στους πληθυσμούς. Με το σύγχρονο ερευνητικό πλαίσιο επιβεβαιώθηκαν αρχικές παλαιές μελέτες με μονοκύτταρα ή ετεροκύτταρα δίδυμα, όπως και με υιοθετημένα παιδιά, που είχαν δείξει ότι ο γενετικός παράγοντας ήταν παρών. Μια κατάσταση που αποενοχοποιεί πολλές περιπτώσεις παχύσαρκων, οι οποίοι ωστόσο μπορούν να ελέγξουν ως έναν βαθμό τη γενετική ατυχία τους με την υγιεινή διατροφή, την άσκηση του σώματος και κυρίως με την ισχυρή θέλησή τους. Ο υγιεινός όμως τρόπος ζωής πρέπει σαφέστατα να ξεκινά από την οικογένεια και το σχολείο· είναι θέμα παιδείας για μιαν άλλη, μεταλλαγμένη διάσταση της σύγχρονης ζωής μας.
πηγη:tovima.gr
0 σχόλια: